KOINΩNIKH KATOIKIA: Αναγκαιότητα ή Νέο «Προϊόν»;
Η ανάδειξη του θέματος της κοινωνικής κατοικίας από το 15o συνέδριο του περιοδικού RED, που επαναλήφθηκε και στο προχθεσινό συνέδριο της Prodexpo, φαίνεται να υπήρξε προάγγελος της κυβερνητικής απόφασης εισαγωγής, έστω συγκυριακά ή αποσπασματικά, προγραμμάτων προώθησής της.
Η πολιτική για κοινωνική κατοικία είχε παύσει εδώ και πολλά χρόνια να εντάσσεται στις προτεραιότητες της κρατικής πολιτικής, τουλάχιστον στην Ελλάδα, αλλά και διεθνώς, επηρεάστηκε σοβαρά από τη συρρίκνωση του κοινωνικού κράτους. Ωστόσο, η κοινωνική κατοικία επανέρχεται στο προσκήνιο, ως ανάγκη αντιμετώπισης των συνθηκών που δημιούργησαν το ολοένα αυξανόμενο ποσοστό ευάλωτων κοινωνικών ομάδων που χρειάζονται στήριξη (άνεργοι, χαμηλο-συνταξιούχοι, άστεγοι κλπ), η κρίση των πόλεων, η αύξηση των ενοικίων, τα προσφυγικά ρεύματα, η κλιματική αλλαγή, ακόμη και η πρόσφατη πανδημία και η ενεργειακή κρίση, που επιβάλλουν νέα οπτική και διαχείριση του τομέα της κοινωνικής κατοικίας. Τα παραπάνω τροφοδοτούν με τη σειρά τους και νέες τάσεις στην αγορά ανάπτυξης ακινήτων.
Η έννοια της κοινωνικής κατοικίας (social housing) ή της προσιτής κατοικίας (affordable housing) διαφέρει μεταξύ κρατών, φαίνεται πάντως, ότι η έννοια της affordable housing είναι γενικότερη έννοια, αναφερόμενη σε ευρύτερο κύκλο προσώπων, ενώ η έννοια social housing είναι ειδικότερη, συνιστάμενη σε παροχή ενοικιαζόμενων κατοικιών κάτω από τις τιμές αγοράς, με θέσπιση κριτηρίων δικαιούχων (ειδικές ομάδες, μη δυνάμενες ν΄ ανταποκριθούν στη δαπάνη ενοικίου ή και αγοράς κατοικίας, χαμηλόμισθοι, ευάλωτες ομάδες, εργαζόμενοι σε κλάδους πληττόμενους από ανεργία, ηλικιωμένους, άτομα με μειωμένες ικανότητες, αστέγους, μετανάστες, φοιτητές) .
Οι πολιτικές ενίσχυσης κοινωνικής ή προσιτής κατοικίας διαφέρουν μεταξύ κρατών, περιλαμβάνοντας ευρεία γκάμα παροχών και μεθόδων (ενοίκιο στο 80% των ενοικίων της αγοράς, χαμηλό ενοίκιο με δικαίωμα αγοράς μετά από ορισμένο χρόνο, επιδότηση ενοικίου, δικαίωμα αγοράς μετά από κάποιο διάστημα ενοικίασης (right to buy scheme), επιδότηση για δημιουργία κατοικιών ενός δωματίου (single family) ή συγκατοίκησης οικογενειών (co-living), αγορά ποσοστών συνιδιοκτησίας διαμερίσματος από ενώσεις ιδιοκτητών που κρατούν το υπόλοιπο ποσοστό κλπ. Οι παραπάνω πολιτικές συνδυάζονται σε ορισμένα κράτη με αυτές της περιφερειακής ανάπτυξης, μέσω επιλογών κινητικότητας και επιλογής κατοικίας (στις ΗΠΑ Housing Choice Voucher) ή καθορισμού ελάχιστου ποσοστού προσφερόμενων κοινωνικών κατοικιών σε διαδημοτικό επίπεδο, δια νόμου, έναντι επιδότησης, αλλά και κυρώσεων για μη συμμόρφωση, ή ελάχιστου ποσοστού κοινωνικών κατοικιών σε περιοχές υψηλού εισοδηματικού επιπέδου, ούτως ώστε να αποφεύγεται ο κοινωνικός αποκλεισμός (Γαλλία). Στην Ελλάδα, απουσιάζει συστηματική πολιτική κοινωνικής ή προσιτής κατοικίας και οι όποιες πρωτοβουλίες (π.χ Δήμος Αθήνας) περιορίζονται στην υλοποίηση κάποιων συγχρηματοδοτούμενων από ειδικά ταμεία της ΕΕ προγραμμάτων (πχ πρόγραμμα ΕΣΤΙΑ), σε αντίθεση με το παρελθόν, όπου φορείς με σκοπό την παραγωγή κοινωνικής κατοικίας καταργήθηκαν στο πλαίσιο των πολιτικών λιτότητας.
Αποτελεί ωστόσο θετικό βήμα η θέσπιση των προγραμμάτων που εξαγγέλθηκαν από την Κυβέρνηση, παρά το περιορισμένο του σχετικού προϋπολογισμού και δικαιούχων, για τη στήριξη νέων για την απόκτηση κατοικιών με προνομιακό επιτόκιο, την ενεργειακή αναβάθμιση και την προώθηση στην αγορά κλειστών κατοικιών, μέσω της υποχρέωσης των ιδιοκτητών να προωθήσουν το ακίνητο σε ενοικίαση. Οι λεπτομέρειες ως προς τη διαδικασία και προϋποθέσεις υλοποίησης των ανμωτέρω, θα καταδείξουν και την αποτελεσματικότητά τους. Αξιοσημείωτη, η θεσμοθέτηση της «κοινωνικής αντιπαροχής» που αφορά τη δημόσια περιουσία, χρήζει όμως μελέτης η εισαγωφγή ως ειδικής χρήσης γης, της κοινωνικής κατοικίας.
Οι σημερινές κοινωνικο-οικονομικές συνθήκες καταδεικνύουν την επιτακτική ανάγκη εφαρμογής πολιτικών κοινωνικής κατοικίας. Οι προκλήσεις ωστόσο, είναι σημαντικές: α) ως προς τη χρηματοδότηση, εάν το κόστος παραγωγής της κοινωνικής κατοικίας θα επιτρέψει να είναι αυτή προσιτή; β) αν η ανάπτυξή της θα γίνει με τρόπο που να μη δημιουργήσει νέα ghettoes, γ) αν θα αποτελέσει μόνον ένα ακόμη νέο «προϊόν» στη φαρέτρα των developpers ή των αρχιτεκτόνων, που μέσω αυτής επιδιώκουν να εξαντλήσουν κάθε μορφής σχεδιαστικό κατασκεύασμα (βλ. tiny homes ή υπερσύγχρονα συγκροτήματα, αμφίβολης αισθητικής ποιότητας) ή αν στόχος θα είναι η πραγματική κάλυψη αναγκών, με παράλληλη εξασφάλιση ποιότητας, παροχών υγείας και κοινωνικών εξυπηρετήσεων, ενίσχυσης της απασχόλησης, εφαρμογή ESG και σε συνδυασμό με πολιτικές περιφερειακής ανάπτυξης. Τα εξαγγελθέντα πάντως ανωτέρω Προγράμματα, δεν εντάσσονται σε μια συστηματική και μακροπρόθεσμη πολιτική, συνδεδεμένη με άλλες πολιτικές (περιφερειακής ανάπτυξης και απασχόλησης, προώθησης αξιοποίησης των εγκαταλειμμένων κτιρίων κλπ.).
